Η δευτεροβάθμια εκπαίδευση στην Κρήτη πριν την ένωση με την Ελλάδα ακολουθούσε τη λειτουργία των σχολείων δευτεροβάθμιας στην Ελλάδα με κάποιες ιδιαιτερότητες.
Αρχικά, την εκπαίδευση διεύθυνε η ορθόδοξη εκκλησία της Κρήτης. Ήδη από το 1863 ο μητροπολίτης Διονύσιος με 3 μέλη, δημιούργησε ανώτατη επιτροπή εκπαίδευσης στο Ηράκλειο καθιερώνοντας κανονισμούς λειτουργίας.
Οι δημογεροντίες στις οποίες κυριαρχούσε η εκκλησία ως κράτος «πατριαρχικό κράτος εν κράτει» διοικούσε και καθόριζε, μεταξύ άλλων, τη λειτουργία των σχολείων και την ηθική διαπαιδαγώγηση των μαθητών ανά περιοχή, ιδιαίτερα πριν το νόμο του 1881.
Το 1881, ιδρύθηκε και το Κρητικό Γυμνάσιο στο Ηράκλειο, σχολείο ισοδύναμο με τα γυμνάσια του ελληνικού κράτους.
Κρητική Πολιτεία 1897-1913
Η κεντρική διοίκηση, της Ημιαυτόνομης Κρήτης, αντικατέστησε τις δημογεροντίες από επιθεωρητές για συγκεντροποίηση στη διοίκηση των σχολείων. Αυτό δημιούργησε κοινή αντίδραση της εκκλησίας και των καθηγητών της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στο Ηράκλειο.
Η Εκκλησία παραμερίστηκε από τη διοίκηση της εκπαίδευσης; Τυπικά ναι, ουσιαστικά όμως όχι ως ηθικός, εθνικός πυλώνας ομοιογένειας σύμφωνα με τις ιδεολογικές αντιλήψεις της εποχής και με την ισχυρή οικονομική της δύναμη.
Γιατί οι καθηγητές της δευτεροβάθμιας ταυτίστηκαν με την Εκκλησία ενάντια στη συγκεντροποίηση της εκπαιδευτικής διοίκησης (1); Κατά τη γνώμη μου αυτό συνέβη διότι πίστευαν ως ελίτ της πόλεως ότι η θεσμοθέτηση ανώτατων και απόμακρων επιθεωρητών θα έπληττε τις εκπαιδευτικές, κοινωνικές και πολιτικές τους επιρροές και επιδιώξεις.
Ο αριθμός των Σχολείων 1899-1904
Με βάση στοιχεία από διεύθυνση Παιδείας και δικαιοσύνης από τα τέλη του 19ου έως τις αρχές του 20ου αι. στο Ηράκλειο υπήρχαν 2 Γυμνάσια, 2 Προγυμνάσια, 22 Ελληνικά Σχολεία, 3 Ανώτερα Παρθεναγωγεία και 1 Ιεροδιδασκαλείο.
Είναι αξιοπρόσεκτη η μαζική συρροή μαθητών μαθητριών εκείνη την εποχή.
- Από το 1899-1900 φοιτούσαν 821 μαθητές/τριες
- Από το 1900-1901 φοιτούσαν 1.137 μαθητές/τριες
- Κατά το σχολικό έτος 1903-1904 καταγράφονται 4.505 μαθητές/τριες
Κάποιοι λόγοι ήταν η υποβάθμιση της αγροτικής παραγωγής στην ενδοχώρα που οδήγησε τα νέα παιδιά στην αποχώρηση από τη γεωργία και αναζήτηση εργασίας στην πόλη μέσω σπουδών, με απολυτήρια γυμνασίου αλλά και ελληνικού σχολείου.
ΕΠΙΤΗΡΗΣΗ ΚΑΙ ΤΙΜΩΡΙΕΣ ΣΕ ΜΑΘΗΤΕΣ ΑΠΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥΣ ΚΑΙ ΣΧΟΛΑΡΧΕΣ ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΕΝΩΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1913)
Οι κανονισμοί λειτουργίας των γυμνασίων και ελληνικών σχολείων στην Κρήτη και στο Ηράκλειο επηρεάστηκαν από τον ελληνικό κανονισμό του 1857 ο οποίος παρέμεινε έως το 1930.
Τί απαιτούσαν από μαθήτριες και μαθητές ;
- Σχετικά με την ένδυση, ομοιόμορφη εικόνα με απλή ένδυση και καθαριότητα
- Ευταξία και κοσμιότητα εντός και εκτός σχολείου.
- Ιδιαίτερη σεμνότητα για τα κορίτσια. Να μη μιλάνε δυνατά, να μην γελάνε, να μην κοιτάζουν με περιέργεια, να χαιρετούν σκύβοντας το κεφάλι τους.
- Απαγορεύονται οι φατρίες στα σχολεία
- Ποινές από επίπληξη έως οριστική αποβολή από όλα τα σχολεία
- Κράτηση και φυλάκιση μαθητών έως μια ημέρα
Οι σωματικές ποινές απαγορεύονταν.
Όμως, στην Κρήτη και στο Ηράκλειο σωματικές ποινές επιβάλλονταν.
- Ορθοστασίες/ γονατίσματα την ώρα του μαθήματος
- Ραβδισμοί, μαστιγώματα
- Κράτηση-φυλάκιση στο σχολείο μέχρι και ολόκληρη μέρα
- Γονάτισμα πάνω σε χαλίκι. Θηλώματα στα πόδια
- Φάλαγγας
Γυμνασιάρχης ισχυρίζεται περί αναγκαιότητας σωματικών ποινών στο Γυμνάσιο Ηρακλείου κατά τα τέλη του 19ου αι (2). Σε ένα πλήθος άρθρων του νόμου 42 της Κρητικής Πολιτείας το 1899 γίνονται πολλές αναφορές σε ζητήματα πειθαρχίας μαθητών και εκπαιδευτικών.
Πού οφειλόταν αυτή η πειθαρχική αυστηρότητα και αυταρχικότητα συντηρητικών και φιλελεύθερων κυβερνήσεων; Αυτό είναι καίριο ερώτημα. Σχετικά με την ίδρυση του Κρητικού γυμνασίου το 1881, οι διαφωνούντες ισχυρίζονταν να μην ιδρυθεί στο Ηράκλειο διότι σε αυτή την πόλη επικρατούσε υψηλή εγκληματικότητα.
Ίσως, συνέβαιναν βιαιότητες στα σχολεία αλλά δεν καταγράφηκαν. Αιτίες; Κάποιες μαύρες πλευρές της κρητικής παράδοσης: σωματική βία, οπλοκατοχή και οπλοχρησία, από συμμορίες ( Γραμβουσιανοί πειρατές-Καλησπέριδες, Παταξίες (3) )· στην ουσία για επιβολή εξουσίας και συμφερόντων τοπικών ομάδων οι οποίες, κατά τη γνώμη μου, αντιστοιχούν στην mafia της Μεσογείου. Πιθανόν, κάποιοι μαθητές από την ενδοχώρα που θεωρήθηκαν αυτεξούσια πρόσωπα, μετέφεραν την κουλτούρα της βίας, (π.χ. όπλα). Ομάδες-συμμορίες που επιβάλλουν τους δικούς τους νόμους και κανονισμούς σίγουρα δεν ήταν αόρατες στα σχολεία, ιδιαίτερα της δευτεροβάθμιας όπου φοιτούσαν έφηβοι ακόμα και ενήλικες νέοι. Ο γυμνασιάρχης Ηρακλείου συνεργαζόταν με τον μοίραρχο, ώστε να επιτηρεί η χωροφυλακή τους εφήβους εκτός σχολείου.
ΤΑ 4 ΣΧΟΛΕΙΑ ΤΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ
- Ιδιωτικό Γυμνάσιο-Λύκειο Ηρακλείου «Ο Κοραής»
Ιδρύεται το 1905 από τον Ι. Περδικάρη, γενικό επιθεωρητή εκπαίδευσης. Το πρώτο αναγνωρισμένο ιδιωτικό σχολείο που ο φιλόλογος Ι. Περδικάρης το συγχρόνισε με τα δυτικά πρότυπα. Σύμφωνα με το σουηδικό σύστημα, το 1911 εισήχθη στον σχολικό αθλητισμό η σκοποβολή, η σπαθασκία και το ποδόσφαιρο· τότε, ο γυμναστής του σχολείου Ι. Τζοβενής ίδρυσε την «Άμιλλα», το πρώτο ποδοσφαιρικό σωματείο στο Ηράκλειο. Συμπεριλάμβανε και οικοτροφείο με μαθητές από άλλες περιοχές· γι αυτό δόθηκε έμφαση στην εξωσχολική επιτήρηση και πειθαρχία.
Ως προς τις ποινές, ήταν λιγότερες αλλά αυστηρότατες. Ιδιαίτερες πράξεις των μαθητών ήταν κλοπές χρημάτων στο οικοτροφείο και σχέσεις μαθητή με κάποιον φυλακισμένο μαστρωπό. Επίσης, αποβολή σε μαθητή (Ν. Ζαχαριουδάκη), επειδή έγραψε ένα άρθρο στην εφημερίδα «Δράσις» με αφορμή τις βουλευτικές εκλογές
- Η δημόσια εμπορική σχολή Ηρακλείου ιδρύθηκε το 1915 στο πλαίσιο των μεταρρυθμίσεων του Ελ. Βενιζέλου. Μικτό σχολείο. Ξεκίνησε με 94 και κατέληξε σε 175 μαθητές-τριες
Και σε αυτό το σχολείο επικρατούσε μεγάλη αυστηρότητα.
- Το 1919, γυμνασιάρχης Ηρακλείου στέλνει στο σύλλογο της εμπορικής σχολής αίτημα 5ημερης αποβολής σε μαθητή (Ι. Σφακιανάκης), επειδή συμμετείχε στο σύλλογο «Ανιχνευτικός Σύλλογος Ροπάλου», χωρίς να επεξηγεί τίποτε.
- Από το 1920-1938 υπάρχει ένα πλήθος αποβολών. Μια από αυτές οφείλεται στην επιθετική συμπεριφορά ενός μαθητή σε εκπαιδευτικό που έδινε συνέχεια αποβολές (4).
- Άλλη μια ακραία ποινή σχετικά με τον έρωτα. Συνελήφθηκε από αστυνομικούς ένα ζευγάρι εκτός σχολείου να συμπεριφέρονται ερωτικά μεταξύ τους.
Ποιά ποινή επέβαλλαν; Αποβολή από όλες τις εμπορικές σχολές του κράτους. Με επιχείρημα περί εμπιστοσύνης της κοινωνίας του Ηρακλείου προς τη σχολή, ζήτησαν την έγκριση από το υπουργείο και την έλαβαν.
- Το Πρακτικό Λύκειο Ηρακλείου, ιδρύθηκε ως τριτάξιο το σχολικό έτος 1928-29, το 1931-32 έγινε εξατάξιο, ενώ καταργήθηκε το σχ. έτος 1943-44. Διευθυντής του διετέλεσε για πολλά χρόνια ο Ελευθέριος Αλεξίου. (5) Ήταν μικτό μεν, αλλά η πλειονότητα ήταν αγόρια/άρρενες καθώς τα κορίτσια εκείνης της περιόδου δεν εστίαζαν στις πρακτικές σπουδές. Από το 1928-29 έως το 1939-1940 αριθμούσε κατά μέσο όρο 153 μαθητές. Οι μισοί κατάφερναν να πάρουν απολυτήριο.
Οι τιμωρίες που επέβαλλε ο σύλλογος των διδασκόντων
Ακραία αυστηρότητα και αυταρχικότητα από καθηγητές.
- Η πλειοψηφία των καθηγητών αποφάσισε να διώξει μαθητή από το σχολείο, επειδή αρνήθηκε να προσεύχεται
- Κάποιος καθηγητής (Ι. Δαφέρμος) αιτήθηκε σε συνεδρίαση του συλλόγου ενημέρωση και συνεργασία με τη χωροφυλακή για την καταστολή κομμουνιστικών ενεργειών από μαθητές (1932)
- Ο διευθυντής (Φασουλάκης) και καθηγητές εξέφρασαν ανησυχίες για τις μαθητικές κοινότητες χαρακτηρίζοντάς τις κομμουνιστικούς-αναρχικούς θεσμούς. Τις καταργήσανε σε συνεδρίαση το 1934. Ο Ελ, Αλεξίου αποχώρησε εκνευρισμένος για την απόφαση.
- Δεκ.1934. Μια μαθήτρια (Καλλιόπη Ψαράκη) βρέθηκε αγκαλιασμένη με κάποιον μαθητή (Ποδηματά) και έκανε ποδήλατο ασεμνώς και απρεπώς στον Μασταμπά. Ο σύλλογος αποφάσισε να αποβληθεί δια παντός από όλα τα σχολεία του κράτους. Σε αυτήν την ακρότητα αντέδρασε το πλημμελειοδικείο και το υπουργείο. Η μαθήτρια συνέχισε και τελείωσε στον Πειραιά.
- Το Α’ Γυμνάσιο Θηλέων Ηρακλείου
Ιδρύεται το 1931 ως εξαετές με 167 μαθήτριες και έως το 1940 ο μέσος όρος μαθητριών ήταν 293.
Το 1939-40 έφτασε στις 470 μαθήτριες. Το 30% είχε γεννηθεί εκτός πόλεως· καταγόταν κυρίως από εμπόρους, πλοιάρχους τυπογράφους, γιατρούς, δασκάλους.
Πριν τη μεταξική δικτατορία, δεν καταγράφηκαν ποινές. Όμως, από τα 1936-37 παρουσιάζεται μια άλλη εικόνα. Επιβάλλεται για παράδειγμα μια 6ήμερη αποβολή σε δύο μαθήτριες, επειδή εντόπισαν οι καθηγητές ερωτική τους αλληλογραφία. (Βογιατζάκη Σμαράγδα, Κούκα Πόπη)
Επίσης, αξιοπρόσεκτη είναι και η υπερβολική ποινικοποίηση του ερωτισμού των εφήβων στα σχολεία του Ηρακλείου, την οποία συνέδεσαν με τις σεξιστικές αρνητικές προκαταλήψεις για τα εμπορικά λιμάνια τα οποία θεωρούνταν κέντρα πορνείας. Οπότε, οι διοικητές ίσως ήθελαν να τονίσουν την ηθική διάσταση της διαπαιδαγώγησης που προσέφερε το σχολείο, σε μια κακόφημη και δυνητικά επικίνδυνη περιοχή.
Η Ε.Ο.Ν. ΣΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΤΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ
Η Ε.Ο.Ν. δημιουργήθηκε ως θεμέλιο του δικτατορικού καθεστώτος συνδεδεμένο με το υπουργείο Παιδείας που το ανέλαβε ο Ι. Μεταξάς από το 1938.
Το 1938 με παρέμβαση-καταγγελία του περιφερειακού διοικητή της Ε.Ο.Ν. Ηρακλείου στο Πρακτικό λύκειο, διευθυντής και σύλλογος επιβάλουν 8ήμερη αποβολή σε μαθητή χωρίς να εξηγείται ο λόγος
Στο Α’ Γυμν. Θηλέων ο σύλλογος με πολλές αναφορές για την Ε.Ο.Ν., καθιερώνει και επιβάλλει τον ναζιστικού τύπου χαιρετισμό (6)των μαθητριών εντός και εκτός σχολείου, υποχρεωτική συμμετοχή στις παρελάσεις κ.α. Επίσης, ο γυμνασιάρχης απαιτούσε να αγοράζουν όλες οι μαθήτριες το περιοδικό «Η Νεολαία» της Ε.Ο.Ν.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Ο Αντ. Μιχελιδάκης (Δντής Γυμνασίου, πολιτικός, εκδότης της εφημ. «Μίνως») χαρακτήρισε τους επιθεωρητές τερατόμορφα θηρία που αδιαφορούσαν για τις τοπικές ανάγκες. Επιπλέον, τον Ιούλιο 1900 στο Ανώτατο Συνέδριο της Κρήτης στα Χανιά, ο μητροπολίτης Ευμένιος και εκπαιδευτικoι του Γυμνασίου Ηρακλείου με τον γυμν/ρχη Χρ. Ανδρούτσο, πρότειναν τη διατήρηση της «αποκεντρωτικής διοίκησης» ώστε να επιτευχθεί η ευταξία και πειθαρχία των μαθητών. Απορρίφθηκαν
2-3. Κριτοβουλίδης Καλλίνικος Κυριάκος Απομνημονεύματα του περί αυτονομίας της Ελλάδος πολέμου των κρητών, εισαγωγή-επιστημονική επιμέλεια-σχόλια: Ελευθερία Ζέη, Αθήνα 2021.
4. Ιωσήφ Ραίς και Ι. Μουντράκης
5. Βλ. Εν Αρχείοις, Ευρετήριο Εκπαιδευτικών Αρχείων, Γ.Α.Κ. Ν. Ηρακλείου, 2012, σελ. 42. Επίσης, για τον Ελ. Αλεξίου βλ. http://www.ekebi.gr/frontoffice/portal.asp?cpage=NODE&cnode=461&t=435
6. δι εκτάσεως της δεξιάς χειρός, εμπρός, άνω
*Εκπαιδευτικός ΠΕ02
Η ομιλία παρουσιάστηκε στην εκδήλωση που έγινε το Σάββατο 16 Μαρτίου στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, στο πλαίσιο των συναντήσεων με θέμα "Συζητώντας για την τοπική ιστορία: Νέες τάσεις και κατευθύνσεις στην ιστοριογραφία της Κρήτης".
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου