Στο ΕΚΠΑ ανέθεσε το ΙΕΠ την κατάρτιση Προγράμματος Σπουδών   και Εκπαιδευτικού  Υλικού για το μάθημα της Ηθικής στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια εκπαίδευση» στο πλαίσιο της διδασκαλίας ισότιμου μαθήματος συναφούς περιεχομένου για τους/τις μαθητές/τριες που απαλλάσσονται από το υποχρεωτικό μάθημα των Θρησκευτικών.

Πρόκειται για τους μαθητές οι οποίοι δεν είναι xριστιανοί oρθόδοξοι (δηλαδή αλλόθρησκοι, ετερόδοξοι, άθρησκοι, άθεοι, αγνωστικιστές),  και μπορούν, εφόσον το επιθυμούν, να απαλλαγούν από την υποχρέωση παρακολούθησης του μαθήματος των Θρησκευτικών, υποβάλλοντας σχετική αίτηση στον διευθυντή της σχολικής μονάδας στην οποία θα αναφέρεται το εξής: “Λόγοι θρησκευτικής συνείδησης δεν επιτρέπουν τη συμμετοχή (μου ή του παιδιού μου) στο μάθημα των Θρησκευτικών”.

Το μάθημα Ηθικής:

  • Θα διδάσκεται , αντίστοιχα, τις ώρες των Θρησκευτικών   από την Γ΄ Δημοτικού έως την Γ΄ Λυκείου.
  • Προϋπόθεση δημιουργίας τμήματος στο οποίο θα διδάσκεται το  μάθημα της Ηθικής , αποτελεί ο αριθμός των μαθητών, ο οποίος θα πρέπει να είναι πάνω από δέκα.
  • Οταν   οι μαθητές που έλαβαν  απαλλαγή από το μάθημα Θρησκευτικών είναι λιγότεροι από 10, τότε αυτοί θα παρακολουθούν άλλο μάθημα σε άλλο τμήμα της ίδιας τάξης ή θα κάνουν κάποια εκπαιδευτική εργασία.

Τόσο το Πρόγραμμα Σπουδών όσο και ο Οδηγός για τον/την Εκπαιδευτικό θα  περιλαμβάνουν  τα ακόλουθα στοιχεία:

  • Τη γενική φιλοσοφία και τις βασικές παιδαγωγικές και ψυχοκοινωνικές αρχές που τα διέπουν.
  • Την κάλυψη τουλάχιστον των ακόλουθων θεματικών πεδίων:
  • Κατανόηση και ανάπτυξη ηθικών αρχών και αξιών, όπως η δικαιοσύνη, η ακεραιότητα, η ειλικρίνεια, ο σεβασμός και η αλληλεγγύη.
  • Ενασχόληση με ηθικά διλήμματα που αφορούν ζητήματα, όπως η αλήθεια, η δικαιοσύνη, τα ανθρώπινα δικαιώματα, η βιοηθική, η περιβαλλοντική ηθική και άλλα κοινωνικά θέματα.
  • Κοινωνική αλληλεγγύη-υποστήριξη ευπαθών ομάδων.
  • Ανάπτυξη κριτικής σκέψης με την ανάλυση και αξιολόγηση ηθικών ζητημάτων (π.χ. να εξετάζουν τα επιχειρήματα από διαφορετικές πλευρές και να αναπτύσσουν τη δική τους κριτική σκέψη για το τι είναι σωστό και λάθος).
  • Συνύπαρξη στην κοινότητα (π.χ. δράσεις συμπερίληψης με άλλα σχολεία, κοινά project με άλλους φορείς της κοινότητας/διαφορετικούς τύπους σχολείων/ ευάλωτες ομάδες πληθυσμού, τρίτη ηλικία).
  • Καλλιέργεια της ενσυναίσθησης και της κοινωνικής ευαισθησίας (π.χ. φιλοζωία, εθελοντισμός, να λαμβάνουν υπόψη τον αντίκτυπο των πράξεών τους στην ευρύτερη κοινωνία).
  • Προώθηση του σεβασμού της διαφορετικότητας με έμφαση στον διάλογο με την ετερότητα (π.χ. ενθάρρυνση των μαθητών/τριών να εκτιμούν την πολυπολιτισμικότητα και παράλληλα να εξετάζουν κοινές ηθικές αξίες που διατρέχουν διάφορους πολιτισμούς).
  • Εργαλεία για την επίλυση συγκρούσεων με τη δημιουργία κλίματος συνεργασίας και σεβασμού (π.χ. ανάληψη δράσεων για την προώθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων).
  • Διερεύνηση της σχέσης της ηθικής με την επιστήμη και την τεχνολογία (π.χ. τεχνητή νοημοσύνη, γενετική μηχανική, ιατρική ηθική).
  • Ανάπτυξη μιας αίσθησης νοήματος και σκοπού στη ζωή των μαθητών/τριών, ενισχύοντας την αυτογνωσία και την ψυχική υγεία τους.
  • Τη μεθοδολογία υλοποίησης βασικών ενδεικτικών τύπων δράσεων για να αναπτύξουν οι μαθητές/τριες στάσεις που ενδυναμώνουν την ηθικοκοινωνική ανάπτυξή τους ανά θεματικό πεδίο για όλες τις ηλιακές ομάδες (Γ ́ & Δ ́ Δημοτικού, Ε ́ & ΣΤ ́ Δημοτικού, Γυμνάσιο, Λύκειο). Η μεθοδολογία θα περιγράφεται με βάση συγκεκριμένο παράδειγμα δράσης για κάθε θεματικό πεδίο και ηλικιακή ομάδα.

Το περιεχόμενο του διδακτικού πακέτου

Το διδακτικό πακέτο για το γνωστικό αντικείμενο της Ηθικής περιλαμβάνει:

Α. Βιβλίο μαθητή/τριας (σε έντυπη ή/και ψηφιακή μορφή).

Β. Ψηφιακά μαθησιακά αντικείμενα.

 Περιεχόμενο

i) Ο σκοπός και οι στόχοι ευθυγραμμίζονται με αυτούς που θα καθορίζονται στο σχετικό Πρόγραμμα Σπουδών και στους θεσμοθετημένους σκοπούς της σχολικής εκπαίδευσης.

ii) Το περιεχόμενο χαρακτηρίζεται από επιστημονική εγκυρότητα και είναι ενημερωμένο σύμφωνα με τις τρέχουσες επιστημονικές εξελίξεις. Όπου είναι εφικτό, παρουσιάζονται και εναλλακτικές θεωρήσεις, προκειμένου να συνειδητοποιήσουν οι μαθητές/τριες ότι οι επιστημονικές αντιπαραθέσεις είναι συχνές και θεμιτές στον επιστημονικό χώρο.

iii) Οι έννοιες αποδίδονται με ακρίβεια. Οι ιδέες είναι συνεκτικές και πλαισιώνονται με εικονιστικό ή ψηφιακό υλικό και παραδείγματα που είναι ενδιαφέροντα και σχετίζονται με την εμπειρία των μαθητών/τριών.

iv) Κατά την ανάπτυξη εννοιών, ακολουθείται κυρίως επαγωγική πορεία και αξιοποιούνται οι πρότερες γνώσεις των μαθητών/τριών.

v) Υπάρχει συνέχεια στην ανάπτυξη εννοιών και δεξιοτήτων για τη διευκόλυνση της ομαλής μετάβασης μεταξύ διαφορετικών βασικών σταδίων μάθησης/επιπέδων. Επισημαίνονται οι συνδέσεις μεταξύ σχετικών θεμάτων ή εννοιών. Δεν υπάρχει περιττή επανάληψη στο περιεχόμενο.

Μάθηση και διδασκαλία

i) Επιδιώκεται η μάθηση εννοιών και διαδικασιών υπό το πρίσμα βασικών αρχών της γενικής και ειδικής διδακτικής του γνωστικού αντικειμένου.

ii) Οι γενικές δεξιότητες αναπτύσσονται μέσω της μάθησης και της διδασκαλίας με αξιοποίηση διαθεματικών και διεπιστημονικών προσεγγίσεων.

iii) Οι δεξιότητες σκέψης που απαιτούν ανάλυση, αξιολόγηση, κρίση και όχι μόνο ανάκληση και κατανόηση των γεγονότων, ενσωματώνονται προοδευτικά, λαμβάνοντας υπ’ όψιν τη γνωστική ικανότητα των μαθητών/τριών σε σχέση με την ηλικία τους.

iv) Επιδιώκεται η καλλιέργεια του κριτικού γραμματισμού και της δημιουργικής σκέψης μέσω της αξιοποίησης πολλαπλών μαθησιακών πόρων και της συμμετοχής των μαθητών/τριών σε λιγότερο δομημένα προβλήματα.

v) Ενθαρρύνεται η εμπλοκή των μαθητών/τριών σε διαδικασίες που προάγουν τη βιωματική και διερευνητική μάθηση.

vi) Αναπτύσσονται μεταγνωστικές δεξιότητες, οι οποίες περιλαμβάνουν την ικανότητα ανάλυσης, αξιολόγησης και ελέγχου των διαδικασιών σκέψης από τους/τις μαθητές/τριες.

Το σκεπτικό του ΙΕΠ για την εισαγωγή του μαθήματος Ηθικής στα σχολεία

Με τις 1749 και 1750/2019 αποφάσεις της Ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικρατείας, σε σχέση με τη διδασκαλία του μαθήματος των Θρησκευτικών, κρίθηκε, κατά πλειοψηφία, ότι, επειδή κατά το άρθρο 16 παρ. 2 του Συντάγματος πρέπει να επιδιώκεται η ανάπτυξη της ορθόδοξης χριστιανικής συνείδησης, ενόψει του ότι η θρησκεία της Ανατολικής Ορθοδόξου Εκκλησίας του Χριστού χαρακτηρίζεται ως «επικρατούσα θρησκεία στην Ελλάδα», αναγνωρίζεται δηλαδή από τον συνταγματικό νομοθέτη, με το άρθρο 3 παρ. 1 του Συντάγματος, ως η θρησκεία της πλειοψηφίας του ελληνικού λαού, το μάθημα των Θρησκευτικών πρέπει να απευθύνεται αποκλειστικά σε ορθόδοξους/ες χριστιανούς/ές μαθητές/τριες, περιλαμβάνοντας οπωσδήποτε, με σαφήνεια και πληρότητα, τα δόγματα, τις ηθικές αξίες και τις παραδόσεις της Ανατολικής Ορθοδόξου Εκκλησίας του Χριστού, χωρίς να προκαλεί σύγχυση με τη διδασκαλία άλλων δογμάτων και θρησκειών. 

Στην ανάπτυξη, άλλωστε, θρησκευτικής συνείδησης των ελληνοπαίδων, σύμφωνα με τις αρχές της ορθόδοξης χριστιανικής διδασκαλίας, αποβλέπουν και οι γονείς/κηδεμόνες τους, αντλώντας από το άρθρο 13 του Συντάγματος το δικαίωμα, που κατοχυρώνεται ευθέως και από το άρθρο 2 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου της ΕΣΔΑ, να «εξασφαλίζουν» τη μόρφωση και την εκπαίδευση των τέκνων τους σύμφωνα με τις δικές τους θρησκευτικές πεποιθήσεις. 

Η διδασκαλία αυτή είναι συμβατή με την απαραβίαστη θρησκευτική ελευθερία (άρθρο 13, παρ. 1 του Συντάγματος), διότι δεν συνιστά επιβολή πίστεως, αφού το μάθημα αυτό απευθύνεται αποκλειστικά στους μαθητές και στις μαθήτριες που ασπάζονται το ορθόδοξο χριστιανικό δόγμα.

Η ανωτέρω συνταγματική υποχρέωση του Κράτους για την ανάπτυξη της ορθόδοξης χριστιανικής συνείδησης των μαθητών/τριών, δεν εμποδίζει την Πολιτεία να περιλαμβάνει στα σχολικά προγράμματα και εκπαίδευση «θρησκειολογικού» χαρακτήρα με πληροφορίες και γνώσεις για άλλες θρησκείες και δόγματα. 

Με την έννοια αυτή, ο νομοθέτης έχει ρητώς προβλέψει, για ετερόδοξους/ες ή αλλόθρησκους/ες μαθητές/τριες (ιδίως καθολικού δόγματος ή εβραϊκής θρησκείας ή μουσουλμανικής μειονότητας της Δυτικής Θράκης), τη δυνατότητα διδασκαλίας του οικείου δόγματος ή θρησκείας, διότι το Κράτος δεν μπορεί, σύμφωνα με την αρχή της ισότητας, να στερήσει από τους μαθητές και τις μαθήτριες που ασπάζονται ορισμένο δόγμα ή θρησκεία το δικαίωμα, το οποίο αναγνωρίζει σε μαθητές/τριες που ανήκουν σε άλλα δόγματα ή θρησκείες, να διδάσκονται αποκλειστικά τα δόγματα της πίστεώς τους.

Στο πλαίσιο των συγκεκριμένων αποφάσεων, επισημαίνεται ότι ετερόδοξοι/ες, αλλόθρησκοι/ες ή άθεοι/ες μαθητές/τριες, που δεν ασπάζονται τη διδασκαλία της Ορθοδόξου Ανατολικής Εκκλησίας, έχουν δικαίωμα πλήρους απαλλαγής από το μάθημα των Θρησκευτικών με την υποβολή σχετικής δήλωσης, η οποία θα μπορούσε να γίνει με μόνη την επίκληση λόγων θρησκευτικής συνείδησης, η δε Πολιτεία οφείλει, εφόσον συγκεντρώνεται ικανός αριθμός μαθητών/τριών που απαλλάσσονται, να προβλέψει τη διδασκαλία ισότιμου μαθήματος, προκειμένου να αποτραπεί ο κίνδυνος «ελεύθερης ώρας». 

Το μάθημα αυτό μπορεί να είναι σχετικό με το γνωστικό αντικείμενο της Ηθικής, το οποίο δύναται να συμβάλει στην επίτευξη διδακτικών και ανθρωπολογικών στόχων παρόμοιων με αυτούς που επιδιώκονται στην περίπτωση των υπολοίπων μαθητών/τριών μέσω της διδασκαλίας των Θρησκευτικών, όπως για παράδειγμα:

  • η ανάδειξη της σημασίας που έχει η ηθική αγωγή ως προς τις ικανότητες των μαθητών/τριών να επικοινωνούν με τον εαυτό τους, με τους άλλους και τον κόσμο ολόκληρο, να δημιουργούν, να αυτενεργούν, να καλλιεργούν δεξιότητες και να παράγουν νέα γνώση, η οποία να μετασχηματίζεται σε δράση στην κοινωνία, εμπνεόμενη από το όραμα και την ελπίδα για την ειρήνη, τη συνύπαρξη, την ισότητα, τη δημοκρατία και γενικά την αλλαγή και τη βελτίωση του κόσμου,
  • η διαμόρφωση ελεύθερων, υπεύθυνων και κριτικά σκεπτόμενων πολιτών και η προετοιμασία των μαθητών και μαθητριών για τον δημόσιο χώρο,
  • η ολόπλευρη, αρμονική και ισόρροπη ανάπτυξη των διανοητικών και ψυχοσωματικών δυνάμεων των μαθητών και μαθητριών, ώστε να έχουν τη δυνατότητα να εξελιχθούν σε ολοκληρωμένες προσωπικότητες, να μπορούν να ζήσουν δημιουργικά, με αγάπη προς τον άνθρωπο, τη ζωή και τη φύση και να διακατέχονται από πίστη προς την πατρίδα.