Τα συνεχή και επαναλαμβανόμενα περιστατικά έξαρσης της βίας μεταξύ εφήβων, που βλέπουν το φως της δημοσιότητας όλο και πιο έντονα το τελευταίο διάστημα, φέρνουν στο προσκήνιο ένα διαχρονικό και εξαιρετικά ανησυχητικό φαινόμενο: την εφηβική και σχολική βία. Η εικόνα ενός «νταή» που επιδεικνύει με υπερηφάνεια τα χέρια του μετά την επίθεση σε συμμαθητή του, σαν να πρόκειται για κάποιο κατόρθωμα, αποτυπώνει το πόσο βαθιά έχει ριζώσει η κουλτούρα της βίας και της ατιμωρησίας στην κοινωνία μας, καθώς και την αποτυχία μας να προλάβουμε και να διαχειριστούμε τέτοια φαινόμενα. Η εφηβική και σχολική βία αποτελεί σύμπτωμα μιας βαθύτερης κοινωνικής παθογένειας. Και πρωτίστως, είναι ο καθρέφτης της οικογένειας, της παιδείας, των αξιών που καλλιεργούμε και των «αξιών» που ανεχόμαστε.
Η εφηβική βία συχνά αντλεί τη δυναμική της από την οικογένεια, η οποία αποτελεί το θεμέλιο της διαμόρφωσης της προσωπικότητας του παιδιού. Όταν η βίαιη συμπεριφορά παραβλέπεται ή ακόμα και δικαιολογείται, και όταν τα όρια είναι ασαφή ή ανύπαρκτα, δημιουργείται ένα περιβάλλον που ευνοεί την ανάπτυξη επιθετικών συμπεριφορών. Ένα παιδί που μεγαλώνει σε περιβάλλον όπου η επιθετικότητα γίνεται ανεκτή, ως έφηβος υιοθετεί τη βία ως φυσιολογική αντίδραση και τη μεταφέρει στο σχολικό και κοινωνικό του περιβάλλον. Έτσι, η βία μετατρέπεται σε εργαλείο κυριαρχίας ή αυτοεπιβεβαίωσης, με σοβαρές συνέπειες τόσο για τον ίδιο όσο και για το κοινωνικό σύνολο. Οι γονείς, συνεπώς, κρίνονται συνυπεύθυνοι για τις πράξεις των παιδιών τους.
Η δυσλειτουργική σχέση των γονιών με τα παιδιά τους όχι μόνο υπονομεύει το ρόλο της οικογένειας, αλλά μεταθέτει άδικα το βάρος στους εκπαιδευτικούς, οι οποίοι καλούνται να καλύψουν κενά που δεν μπορούν να καλυφθούν μόνο μέσα από την εκπαίδευση. Η πραγματικότητα αυτή γίνεται ακόμη πιο προβληματική όταν οι γονείς, αντί να συνεργάζονται με το σχολείο για την αντιμετώπιση προβλημάτων που δημιουργούν τα παιδιά τους, υιοθετούν μια επιθετική ή αμυντική στάση. Συχνά, κατηγορούν τους εκπαιδευτικούς για οποιαδήποτε αρνητική συμπεριφορά των παιδιών τους, αποφεύγοντας να αναγνωρίσουν τη δική τους ευθύνη. Το σχολείο όμως δεν μπορεί να υποκαταστήσει τον ρόλο της οικογένειας. Οφείλει βέβαια να λειτουργήσει ως ασπίδα για τα θύματα και να αντιμετωπίσει τους δράστες με αποφασιστικότητα. Για το λόγο αυτό, έχει ευθύνη όταν συγκαλύπτει ή ανέχεται τις βίαιες συμπεριφορές. Η ανοχή στη βία, ακόμη και με τη μορφή της αδράνειας, ενισχύει τη δράση των «νταήδων», που δρουν ανενόχλητοι, συχνά επωφελούμενοι από την έλλειψη σοβαρών συνεπειών.
Καταλυτικός, κατά τη γνώμη μας, είναι και ο ρόλος της κοινωνίας στο σύνολό της για την αυξανόμενη, εντός και εκτός σχολείου, ανήλικη βία. Ζούμε σε μια εποχή όπου η ατιμωρησία και η χαλαρότητα έχουν κανονικοποιηθεί. Σε μια κοινωνία όπου δεν καλλιεργούνται αξίες όπως η ενσυναίσθηση, η συνεργασία και ο σεβασμός, που οι κανόνες συχνά παραβιάζονται χωρίς συνέπειες και η ατιμωρησία θεωρείται δεδομένη, με αποτέλεσμα οι έφηβοι να υιοθετούν μια στρεβλή αίσθηση δύναμης και δικαιωμάτων. «Διδάσκονται» ότι η δύναμη του ισχυρού επιτρέπει την παραβίαση των νόμων και των δικαιωμάτων των άλλων. Με αυτόν τον τρόπο, η κοινωνία διαμορφώνει ένα περιβάλλον που λειτουργεί ως υπέδαφος για την ανάπτυξη της εφηβικής βίας και παραβατικότητας. Όταν οι ενήλικες δεν δίνουν το σωστό παράδειγμα, πώς να περιμένουμε από τους έφηβους να συμπεριφέρονται διαφορετικά; Πώς να τους πείσουμε να σεβαστούν τους άλλους; Αντίθετα, τους προσφέρουμε έναν επικίνδυνο οδηγό: οι κανόνες υπάρχουν μόνο για να παραβιάζονται. Βλέποντας λοιπόν πως οι κανόνες παραβιάζονται καθημερινά χωρίς συνέπειες, θεωρούν πως και αυτοί έχουν το δικαίωμα να κάνουν το ίδιο. Έτσι, η βία ενσωματώνεται στην καθημερινότητά τους, ενισχυμένη από την αίσθηση ότι κανείς δεν θα τους αποτρέψει ή θα τους τιμωρήσει. Οι ανήλικοι βλέπουν, μιμούνται, εξοικειώνονται.
Η βία έχει πολλά πρόσωπα· δεν είναι μόνο οι γροθιές και οι κλωτσιές. Είναι και το βλέμμα της περιφρόνησης, η περιθωριοποίηση του διαφορετικού, η καταπάτηση των δικαιωμάτων του άλλου. Είναι κάθε πράξη ή παράλειψη που υπονομεύει τον σεβασμό και την ισότητα στις ανθρώπινες σχέσεις. Η βία των ανηλίκων είναι ένας καθρέφτης που αντικατοπτρίζει τις ελλείψεις μας ως κοινωνία. Η καλλιέργεια μιας κουλτούρας σεβασμού, δικαιοσύνης και συνεργασίας δεν είναι απλώς ανάγκη· είναι καθήκον. Είναι ευθύνη όλων μας να μπορέσουμε να διασφαλίσουμε ότι τα παιδιά θα μεγαλώσουν με τις απαραίτητες αξίες και δεξιότητες για να γίνουν υπεύθυνοι και ολοκληρωμένοι πολίτες.
* «Ο ελέφαντας στο δωμάτιο» είναι μια έκφραση που περιγράφει την παρουσία ενός μεγάλου προβλήματος ή ζητήματος, το οποίο, παρόλο που όλοι γνωρίζουν ότι υπάρχει, επιλέγουν να αγνοήσουν, αποφεύγοντας να το αναγνωρίσουν ή να το αντιμετωπίσουν.
* Δρ Πολύβιος Ν. Πρόδρομος MA, PhD
Καθηγητής Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου