Σκάκι στα σχολεία; Υπέροχα! Για ποιο σκοπό, όμως, και με πόσο χρόνο;
Είμαι ειλικρινά καλοπροαίρετος. Παίζω από τα τρία μου κι άλλο παιχνίδι να συνδυάζει αντίληψη, μνήμη και φαντασία τόσο ωραία δεν γνωρίζω. Να πάω και πολύ πιο πέρα. Δεν έχω βρει – φοβάμαι – άλλη δραστηριότητα του ανθρώπινου πνεύματος το ίδιο ευχάριστη, που να βασίζεται στη λογική και μόνο, χωρίς όμως να εγείρει ούτε τόση δα υποψία ότι κάπως συνδέεται – όπως φιλοσοφία κι επιστήμες – με αισχρές, ανθρωποκτόνες ιδέες κι εφευρέσεις.
Να μάθουμε λοιπόν στα παιδιά μας τη γλώσσα του σκακιού - του ζατρικίου που λέγαμε κομψότερα παλιά, το λεξιλόγιο, τη γραμματική και το συντακτικό της, ποιοι είναι οι πεσσοί, τους κανόνες κίνησής τους και τους ρόλους τους. Να εξασκηθούν στην υπομονή, την ηρεμία, το ζύγισμα της κάθε πράξης και των συνεπειών της, την κρίση και την αυτοκριτική.
Θα τα γοητεύσει τα παιδιά και στη βδομάδα επάνω όλα θα τα μάθουν - όσοι το κάναμε σε απογευματινά προγράμματα, πριν προβλεφθεί επίσημα, τό ‘χουμε δει και ξέρουμε, δεν υπερβάλλω. Μα ύστερα θά ‘ναι ώρα ν’ αρχίσει το παιχνίδι. Εκεί χρειάζεται από τα πριν μια συμφωνία για δυο πράγματα, αλλιώς το νέο σχέδιο διαπαιδαγώγησης θα πάει ζάφτι κι οι αγαστές προθέσεις μας στον βρόντο.
Πρώτα για την προτεραιότητα των στόχων ας μιλήσουμε: Τί θεωρούμε έχει αξία μεγαλύτερη, η νίκη τάχα του ενός, πάση θυσία (ακόμα κι εύκολη, άνευ αγώνος, λόγω ψυχολογίας ή χρόνου του αντιπάλου) ή το ωραίο ρομαντικό σκάκι των παλιών γκραν μετρ; Εκείνο, λέω, που έσβησε σύντομα μετά την είσοδο στον 20ό αιώνα, μα έδωσε δημιουργήματα σαν την “αθάνατη” και την “αειθαλή” παρτίδα ή την μινιατούρα της Όπερας – όλες εφάμιλλες της μουσικής Βιεννέζων κλασικών σε τέχνη, αρμονία κι ομορφιά;
Αυτό το τελευταίο μου φαίνεται – τι λέω; με μισόν αιώνα πείρας στο παιχνίδι είμαι σίγουρος! - είναι που πρέπει να προτάξουμε. Ας μην αφήσουμε το σκάκι να καταντήσει σχολικό μπάσκετ ή ποδόσφαιρο, φτηνό, βρώμικο, βάρβαρο, με όλο το μένος του πρωταθλητισμού, το χειροκρότημα για τους δικούς μας μόνο και το βρισίδι για τους αντιπάλους. Αυτό που το παιχνίδι από τη φύση του (η λογική η ίδια) υπαγορεύει, είναι πως η ομορφιά έχει ανάγκη και τους δυο για να προκύψει στην σκακιέρα.
Δύσκολη, βέβαια, τέτοια αλλαγή στη νοοτροπία που ζητώ – ίσως ακόμα και για ηττοπάθεια με υποπτευθούν κι ας λέω το αντίθετο: καμιά παρτίδα να μην εγκαταλείπεται εκ των προτέρων. Και ομορφιά θα έχει ο αγώνας και αξία, είτε στο τέλος ο Δαβίδ νικήσει είτε ο Γολιάθ.
Ακόμα πιο δύσκολο όμως θά ‘ναι να συμφωνήσουμε στο δεύτερο - τον χρόνο της παρτίδας. Στο παλιό κλασικό σκάκι μπορούσε να κρατήσει μέρες - σήμερα προβλέπονται μέχρι και έξι ώρες. Μα στις μέρες μας, αν και ζούμε περισσότερο, μοιάζει πολυτιμότερος ο χρόνος κι έχουν γι αυτό εφευρεθεί διάφορες παραλλαγές. Στο σκάκι ράπιντ η παρτίδα κρατάει μια ώρα το πολύ, στο μπλιτζ 10 με 20 λεπτά και στο μπούλιτ από πεντάλεπτο και κάτω - μέχρι κι ένα λεπτό μόνο για όλη την παρτίδα!
Ακούστε - δεν αστειεύομαι – το θέμα του χρόνου δεν είναι ούτε κατά διάνοια ποσοτικό. Είναι ξεκάθαρα ποιοτικό -όσο πιο σύντομη είναι η παρτίδα, τόσο απομακρύνεται από τη φύση του το σκάκι. Ολισθαίνει από τον εξαίσιο, φωτεινό κόσμο της ατάραχης λογικής προς την παραφροσύνη της τυφλής τύχης. Αντί να μετράει η ορθότητα της κρίσης και της πράξης πάνω στη σκακιέρα, παίρνουν αξία στοιχεία επικίνδυνα, ο αιφνιδιασμός του άλλου, η αλόγιστη επίδειξη αλαζονείας προς εκφοβισμό του, οι ανούσιοι θεατρινισμοί που φιλοδοξούν να καταστρέψουν την ψυχολογία του.
Μη με ρωτήσετε όμως “πόσο λοιπόν να κάτσουν δυο παιδιά πάνω από μια σκακιέρα;” γιατί εγώ εννοώ “πώς πρέπει να μάθουν να παίζουν;” Γι αυτό, ειλικρινά, αισιοδοξώ πως κάποτε θα συμφωνήσουμε στη μία και μοναδική απάντηση που μπορώ να δεχτώ. Ας μάθουν να παίζουν χωρίς χρονικούς ορίζοντες. Ας τελειώσουν στο πεντάλεπτο, δεν έχει σημασία, αρκεί το σκάκι τους να ξεπερνάει τη βάρβαρη, χυδαία διάσταση του χρόνου, που κάνει το παιχνίδι από τέχνη να κατρακυλάει στο ποταπό επίπεδο του μπαρμπουτιού και τους πεσσούς, από υπάκουους εκτελεστές ιερών και απαράβατων κανόνων, να μοιάζουν αυθαίρετα ζάρια που μόνο η δεισιδαιμονία και το συχνό φτύσιμο μπορούν τάχα να θέσουν στην επιθυμητή πορεία .
Κι είμαι αισιόδοξος γιατί ξέρω πως, αν πολλοί έχουμε δει την ομορφιά στο αληθινό σκάκι, απείρως περισσότεροι θα την είδαν σε αιώνιες, πανανθρώπινες ιδέες, όπως δικαιοσύνη, ισότητα, ελευθερία ή αδελφοσύνη. Και θα μελέτησαν πόσο βάρβαρα τις κακοποίησαν πολλές φορές όσοι τις ευαγγελίζονταν - και από τις δυο μεριές της σκακιέρας - λόγω πίεσης χρόνου, ατομικών φιλοδοξιών, άγχους, κουτοπονηριάς ή ολιγωρίας.
Ας μάθουμε, λοιπόν, στα παιδιά μας να πράττουν σαν να πρόκειται να ζήσουν για πάντα για ν’ αποφεύγουν τις απάτες, τις μπλόφες και τον εκφοβισμό που παρέσυραν εμάς να παίξουμε βιαστικά κι αλόγιστα.
Λίγα χρόνια αφού έμαθα σκάκι θυμάμαι ν’ ακούω πως κάποιος κάποτε είπε αγαπάτε αλλήλους και γυρνάτε το άλλο μάγουλο, μα είχε αποδειχθεί λάθος γιατί οι καιροί δεν ήταν ώριμοι, ήταν πολύ νωρίς ακόμα. Αργότερα άκουσα άλλους να λένε όχι εκμετάλλευση των ανθρώπων κι όλα να τα μοιραζόμαστε, ώστε να μη πεθαίνει της πείνας κανείς, μα αυτό εφαρμόστηκε βιαστικά, λέει, και πάει, απέτυχε, άρα κι αυτό είναι λάθος.
Προς τα τέλη του 20ού αιώνα, όμως, είδα ένα παλικάρι αρμενοεβραϊκής καταγωγής να παίρνει παλιά ανοίγματα, ξεχασμένα, και βαριάντες παρατημένες, δήθεν άχρηστες, και να σαρώνει μ ΄αυτά τον κόσμο των τετραγώνων φτάνοντας μέχρι την κορυφή.
Αν το πέτυχε αυτό ο Κασπάροβ, που ήταν ακριβώς της δικιάς μου γενιάς, φανταστείτε τί μπορούν να κάνουν τα παιδιά μας με μια δίκαιη προπόνηση, χωρίς παρωπίδες και προκαταλήψεις! Φανταστείτε ! Φανταστείτε ! Φανταστείτε ελεύθερα, πέρα από μηδαμινές λεπτομέρειες όπως ο χρόνος !
Δε θά ‘μαστε εκεί να το δούμε, μα φανταστείτε το και πείτε μου αν αξίζει!
Χάρης Ηλιόπουλος
ΠΕ 78 / ΠΕ 06
1ο ΓΕΛ Ωραιοκάστρου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου