Μια διαφορετική πρόταση μάθησης για τις γιορτές: Ο «Αστρολάβος των Εκπαιδευτικών»
Ευαγγελία ΑσημακοπούλουΜια ξεχωριστή εκπαιδευτική πρόταση για τις ημέρες των γιορτών, που συνδυάζει τη μάθηση με τη βιωματική εμπειρία και τη συμμετοχή ολόκληρης της οικογένειας, έφτασε στο alfavita.gr από την εκπαιδευτική κοινότητα.
Το κείμενο υπογράφει ο εκπαιδευτικόςΠαναγιώτης Πετρίδης, Φυσικός στο Εσπερινό Γυμνάσιο με Λ.Τ. Κω, και παρουσιάζει τη δράση «Ο Αστρολάβος των Εκπαιδευτικών», μια διαθεματική πρόταση διδασκαλίας που αξιοποιεί την παρατήρηση του νυχτερινού ουρανού ως αφετηρία για μάθηση στη Φυσική, την Αστρονομία και τα Μαθηματικά, απευθυνόμενη σε εκπαιδευτικούς, μαθητές και γονείς.
Η πρόταση διδασκαλίας από τον εκπαιδευτικό Π. Πετρίδη
Ο Αστρολάβος των Εκπαιδευτικών
Η παρατήρηση του νυχτερινού ουρανού αποτελεί μια αυθεντική βιωματική μαθησιακή εμπειρία. Σε μια εποχή όπου η προσοχή συχνά εγκλωβίζεται σε οθόνες και ο ψηφιακός κόσμος υποκαθιστά τη φυσική πραγματικότητα, το σχολείο και η οικογένεια μπορούν να βιώσουν μια διαφορετική εκπαιδευτική εμπειρία μάθησης. Στην πρόταση διδασκαλίας που ακολουθεί σκοπός είναι οι συμμετέχοντες παρατηρώντας τον ουράνιο θόλο να είναι σε θέση να υπολογίσουν την τοπική ώρα.
Με αυτή τη φιλοσοφία σχεδιάστηκε και πλέον υλοποιείται, η εκπαιδευτική δράση «Ο Αστρολάβος των Εκπαιδευτικών», μια διδακτική πρόταση Φυσικής, Αστρονομίας και Μαθηματικών που απευθύνεται σε μαθητές, γονείς και εκπαιδευτικούς και βασίζεται στη συστηματική παρατήρηση του νυχτερινού ουρανού. Η δράση απευθύνεται κατά κύριο λόγο στην εκπαιδευτική κοινότητα και ειδικά στα εσπερινά σχολεία, αφού μπορεί να υλοποιηθεί κατά τις απογευματινές και βραδινές ώρες, αξιοποιώντας το νυχτερινό ουρανό ως ανοιχτό εργαστήριο μάθησης.
Στόχος της πρωτοβουλίας είναι να φέρει τα παιδιά πιο κοντά στην Αστρονομία, αλλά και να ενισχύσει τη σχέση τους με το φυσικό περιβάλλον. Η εμπειρία της ήσυχης νυχτερινής παρατήρησης μπορεί να λειτουργήσει ως αντίβαρο στην υπερβολική χρήση οθονών, προσφέροντας στιγμές ηρεμίας, περιέργειας και θαυμασμού. Η εκπαιδευτική δράση είναι διαθεματική και εμπλέκει ειδικότητες εκπαιδευτικών θετικών επιστημών με αντίστοιχες ειδικότητες εκπαιδευτικών των ανθρωπιστικών επιστημών.
Προς τους μαθητές
Οι μαθητές καλούνται να σηκώσουν το βλέμμα τους προς τον βορρά και να εντοπίσουν δύο από τους πιο αναγνωρίσιμους αστερισμούς: τη Μεγάλη Άρκτο και τη Μικρή Άρκτο. Στην ελληνική μυθολογία, οι αστερισμοί της Μεγάλης και της Μικρής Άρκτου συνδέονται με έναν από τους πιο γνωστούς και δραματικούς ουράνιους μύθους. Η νύμφη Καλλιστώ, ακόλουθος της Άρτεμης, μεταμορφώθηκε σε αρκούδα από την Ήρα, όταν αποκαλύφθηκε ο έρωτάς της με τον Δία. Χρόνια αργότερα, ο γιος της, ο Αρκάδας, κινδύνευσε να τη σκοτώσει χωρίς να γνωρίζει την ταυτότητά της. Για να αποτρέψει την τραγωδία, ο Δίας μετέφερε και τους δύο στον ουρανό, μεταμορφώνοντας την Καλλιστώ στη Μεγάλη Άρκτο και τον Αρκάδα στη Μικρή Άρκτο. Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή του μύθου, η Μικρή Άρκτος ταυτίζεται με την τροφό της Καλλιστώς, τη νύμφη Κυνόσουρα, την οποία οι Φοίνικες τιμούσαν ιδιαίτερα ως οδηγό της ναυσιπλοΐας. Η Ήρα, οργισμένη, απαγόρευσε στις Άρκτους να δύουν στα νερά του Ωκεανού, καταδικάζοντάς τες να περιφέρονται αιώνια γύρω από τον ουράνιο πόλο. Αυτή είναι μια μυθολογική εξήγηση για το γεγονός ότι οι αστερισμοί αυτοί είναι αειφανείς και δεν δύουν ποτέ για τους παρατηρητές του βόρειου ημισφαιρίου και μπορεί να εμπλουτιστεί από εκπαιδευτικούς ανθρωπιστικών σπουδών.
Στην άκρη της Μικρής Άρκτου βρίσκεται ο Πολικός Αστέρας, ένα άστρο που εμφανίζεται σχεδόν ακίνητο, καθώς βρίσκεται πολύ κοντά στον Βόρειο Ουράνιο Πόλο. Ο Πολικός δεν είναι από τα φωτεινότερα άστρα του ουρανού, όμως έχει τεράστια πρακτική σημασία αφού αποτελεί το φυσικό σημείο αναφοράς γύρω από το οποίο φαίνεται να περιστρέφεται ολόκληρος ο ουρανός του βόρειου ημισφαιρίου.
Για τον υπολογισμό της τοπικής ώρας παλαιότερα χρησιμοποιούσαν οι άνθρωποι τον Αρκτούρο όμως στη συγκεκριμένη διδακτική πρόταση προτείνεται η χρήση των δύο φωτεινών άστρων της Μεγάλου Άρκτου του Dubhe και του Merak, τα οποία σχηματίζουν μια νοητή γραμμή που μπορεί να θεωρηθεί ως δείκτης προς τον Πολικό Αστέρα. Η Μικρή και η Μεγάλη Άρκτος είναι αειφανείς αστερισμοί για τη γεωγραφική μας περιοχή, δηλαδή παραμένουν ορατοί καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, γεγονός που τους καθιστά ιδανικούς για συστηματική παρατήρηση.
Οι μαθητές χρησιμοποιούν ένα απλό αλλά ισχυρό εργαλείο: ένα μοιρογνωμόνιο 360ο, τον «Αστρολάβο των Εκπαιδευτικών. Το όργανο κρατιέται με τεντωμένο χέρι, περίπου μισό μέτρο από τα μάτια, ώστε οι γωνιακές μετρήσεις να είναι σταθερές και επαναλήψιμες. Το κέντρο του ευθυγραμμίζεται με τον Πολικό Αστέρα και η μέτρηση της γωνιακής θέσης της γραμμής Dubhe–Merak γίνεται αντίθετα από τη φορά των δεικτών του ρολογιού, σύμφωνα με τη φαινόμενη κίνηση του ουρανού.
Μέσα από την παρατήρηση, οι μαθητές ανακαλύπτουν με βιωματικό τρόπο, ότι η Γη περιστρέφεται κατά 360 μοίρες σε 24 ώρες, γεγονός που αντιστοιχεί σε μετατόπιση περίπου 15 μοιρών ανά ώρα στον ουρανό. Έτσι, η ώρα παύει να είναι ένας αφηρημένος αριθμός στο ρολόι και μετατρέπεται σε μετρήσιμο φυσικό μέγεθος. Η μέθοδος προσφέρεται για μετρήσεις με το σώμα — παλάμες, γροθιές και δάχτυλα λειτουργούν ως φυσικά «γωνιόμετρα» — καλλιεργώντας το ενδιαφέρον για την ουρανογραφία και τη χωρική αντίληψη. Ο χρόνος μετατρέπεται σε γωνία που διαγράφει ο δείκτης Dubhe-Merak και το μοιρογνωμόνιο χρησιμοποιείται για την μέτρηση αυτής της γωνίας με αρχή το ζενίθ.
Για να ληφθεί υπόψη η ετήσια κίνηση της Γης γύρω από τον Ήλιο, έχει σχεδιαστεί σε διάφανο χαρτί πλήρης κύκλος με 360ο και τις ημερομηνίες 21 Μαρτίου, 21 Ιουνίου, 21 Σεπτεμβρίου και 21 Δεκεμβρίου. Χρησιμοποιούνται αυτές οι ημερομηνίες ως τέσσερις βασικές θέσεις αναφοράς, μία για κάθε τρίμηνο του έτους, ώστε οι μαθητές να συνδέουν τη φαινόμενη κίνηση του ουρανού με τη θέση της Γης στην τροχιά της, με έναν απλό και διαισθητικό τρόπο. Έχει γίνει η προσέγγιση το έτος να έχει 360 και όχι 365 ημέρες, όπως και ο κάθε μήνας να αποτελείται από 30 ημέρες ακριβώς. Η προσέγγιση δημιουργεί συστηματικά σφάλματα για τα οποία μπορεί να γίνει εκτενής συζήτηση.
Προς τους γονείς
Η δράση απευθύνεται ουσιαστικά και στους γονείς, αναγνωρίζοντας ότι η οικογένεια αποτελεί το πρώτο και πιο καθοριστικό σχολείο του παιδιού. Στο οικογενειακό περιβάλλον διαμορφώνονται οι πρώτες στάσεις απέναντι στη γνώση, τη φύση, τον χρόνο και την επικοινωνία. Οι γονείς, με το παράδειγμά τους, επηρεάζουν καθοριστικά τη στάση των παιδιών απέναντι στη μάθηση, την παρατήρηση και την περισυλλογή. Η κοινή παρατήρηση του νυχτερινού ουρανού δεν απαιτεί εξοπλισμό ή εξειδικευμένες γνώσεις· απαιτεί κυρίως χρόνο, παρουσία και διάθεση για ουσιαστική συνύπαρξη. Μέσα από αυτή τη διαδικασία, η οικογένεια δημιουργεί έναν χώρο διαλόγου και αναστοχασμού, όπου οι ερωτήσεις γεννιούνται αυθόρμητα και η γνώση αποκτά ανθρώπινη διάσταση. Σε μια εποχή όπου η υπερβολική χρήση κινητών τηλεφώνων και ψηφιακών μέσων συχνά οδηγεί σε απομόνωση και περιορισμό της άμεσης επικοινωνίας, η στροφή προς τον νυχτερινό ουρανό λειτουργεί ως παιδαγωγική αντίσταση αφού επαναφέρει τη φυσική συνομιλία, την κοινή εμπειρία και την αίσθηση του «μαζί». Η φύση γίνεται ξανά σημείο αναφοράς και η μάθηση μετατρέπεται σε βιωματική εμπειρία που ξεπερνά τα όρια της τάξης, ενισχύοντας τους δεσμούς της οικογένειας και προσδίδοντας στη γνώση κοινωνική και αξιακή διάσταση.
Προς τους εκπαιδευτικούς
Για τους εκπαιδευτικούς, “Ο Αστρολάβος των Εκπαιδευτικών” αποτελεί ένα ζωντανό παράδειγμα εφαρμογής της επιστημονικής μεθόδου, της διερευνητικής μάθησης και της διαθεματικής προσέγγισης μεταξύ διαφορετικών ειδικοτήτων. Οι μαθητές παρατηρούν, διατυπώνουν υποθέσεις, μετρούν, υπολογίζουν, συγκρίνουν και επαληθεύουν τα αποτελέσματά τους.
Η δράση υποστηρίζεται από το ελεύθερο λογισμικό Stellarium, το οποίο μπορεί να εγκατασταθεί σε υπολογιστές και κινητές συσκευές, ενώ υπάρχει διαθέσιμο και για online χρήση μόνο με έναν φυλλομετρητή . Με τη σωστή ρύθμιση της τοποθεσίας και της ώρας, οι εκπαιδευτικοί μπορούν να επιβεβαιώνουν τη φαινόμενη κίνηση των αστερισμών και να ελέγχουν την ακρίβεια των μετρήσεων. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται και στον ορισμό της ώρας, καθώς και στη διάκριση μεταξύ παγκόσμιου χρόνου UTC (Universal Time Coordinated) και τοπικής ώρας Ελλάδας, ώστε οι μαθητές να αντιλαμβάνονται τη συμβατική φύση του χρόνου που χρησιμοποιούμε καθημερινά.
Σε επόμενο στάδιο της δράσης προβλέπεται η κατασκευή ενός απλού αλλά ακριβούς παρατηρησιακού εργαλείου: ενός κυκλικού υποβάθρου με υποδιαιρέσεις σε μοίρες, το οποίο λειτουργεί σε συνδυασμό με το μοιρογνωμόνιο και επιτρέπει μεγαλύτερη ακρίβεια στις μετρήσεις. Αναλυτικές οδηγίες για την κατασκευή αυτή δίνονται στους εκπαιδευτικούς που θα δηλώσουν ενδιαφέρον.
Όσα Εσπερινά σχολεία επιθυμούν να συμμετάσχουν στη δράση καλούνται να συμπληρώσουν φόρμα προκειμένου να λάβουν τον οδηγό χρήσης με συγκεκριμένα παραδείγματα, οδηγίες για την κατασκευή του “Αστρολάβου των Εκπαιδευτικών” και την παιδαγωγική αξιοποίησή της δράσης, αλλά και τον ίδιο τον αστρολάβο. Μέχρι σήμερα στη δράση συμμετέχουν σχολεία της Μακεδονίας και των Δωδεκανήσων. Η φόρμα βρίσκεται στην ηλεκτρονική διεύθυνση https://bit.ly/astrolabos
Ένα κάλεσμα
Η δράση «Ο Αστρολάβος των Εκπαιδευτικών» δεν είναι απλώς μια διδακτική πρόταση Αστρονομίας. Είναι μια πρόσκληση να ξαναβρούμε το θαύμα, να στρέψουμε την προσοχή μας στη φύση, να ζήσουμε στιγμές γαλήνης και να δούμε τον ουρανό όπως τον έβλεπαν οι παλιοί ναυτικοί και γεωργοί.
Ο Πολικός Αστέρας θα βρίσκεται εκεί. Κάθε βράδυ. Σχεδόν ακίνητος στον ουρανό, υπενθυμίζοντας ότι, πέρα από τις οθόνες και τη φασαρία, υπάρχει ακόμη ένας σταθερός κόσμος που αξίζει να τον παρατηρήσουμε με τα παιδιά, με τους γονείς και με τους συναδέλφους εκπαιδευτικούς.
* Παναγιώτης Πετρίδης Φυσικός
Εσπερινό Γυμνάσιο με Λ.Τ. Κω
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου