02.04.2021 - 21:19
Όλοι συζητούμε για τη μεγαλειώδη εκείνη στιγμή των ημερών του Μαρτίου του 1821, όπου άναψε η φλόγα της Επανάστασης των Ελλήνων εναντίων των Οθωμανών κατακτητών στην Πελοπόννησο. Δικαίως και επάξια τιμούμε τις ηρωικές μάχες των γενναίων οπλαρχηγών και πλήθους άλλων ανώνυμων, ταπεινών επαναστατών, τους ψυχωμένους κληρικούς που με τη βοήθεια της πίστης τους ρίχτηκαν στον αγώνα, τους οραματιστές πολιτικούς που έθεσαν τις βάσεις να σχηματοποιηθεί ένα πρόπλασμα κράτους. Άλλωστε, ας μη μας διαφεύγει, πως στην ευρωπαϊκή ήπειρο, η Ελληνική Επανάσταση ήταν η πρώτη μεγάλη και οργανωμένη προσπάθεια ενός κατακτημένου έθνους να αποτινάξει τον βαρύ ζυγό μιας κυρίαρχης αυτοκρατορίας.
Όμως, η Ελληνική Επανάσταση δεν αποτελεί ένα γεγονός που συνέβη ξαφνικά και χωρίς κάποιου είδους προετοιμασία˙ αντιθέτως, πίσω από την έκρηξή της βρισκόταν ένα γένος το οποίο υπέμενε και ανέμενε καρτερικά αυτή τη στιγμή. Αυτός ο λαός μιλούσε και τραγουδούσε ελληνικά, γιόρταζε και τιμούσε τους αγίους της ορθόδοξης χριστιανικής του πίστης. Αυτό που του έλειπε, ήταν η ανάδυση, μέσα από το βαθύ ιστορικό του παρελθόν, της εθνικής αφύπνισης. Το δύσκολο αυτό έργο το ανέλαβαν προικισμένοι έλληνες λόγιοι και διαφωτιστές, οι οποίοι επηρεασμένοι από τα ουμανιστικά ιδανικά του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, και κυρίως τις νεωτερικές ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης, επιχείρησαν και κατάφεραν να στρέψουν τον ρου της λέξης «ελευθερία» προς τις καρδιές των ραγιάδων. Με άλλα λόγια, αφού ενέταξαν τους κοινωνικούς όρους της «ισότητας», της «δικαιοσύνης», και της «δημοκρατίας» στο γλωσσικό τους οπλοστάσιο, τους προσέδωσαν ένα νέο σημασιολογικό περιεχόμενο, κατάλληλο για τους υπόδουλους Έλληνες. Οι έννοιες αυτές «ντύθηκαν» με έναν εθνικό πλέον, και πολιτικό μανδύα, ώστε να διαμορφώσουν ένα νέο νοητικό σχήμα στο μυαλό των ραγιάδων. Ένα σχήμα στο οποίο κεντρικό ρόλο θα είχε η ελευθερία από τα δεσμά των Οθωμανών, η δημοκρατία και η ισότητα στο νέο εθνικό κράτος που θα δημιουργούνταν.
Επομένως, πρώτιστο μέλημα των ελλήνων διαφωτιστών ήταν η αναμόρφωση της παιδείας του γένους, με γενναίες ατομικές προσπάθειες και προτάσεις για εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις, σε ένα ομολογουμένως εχθρικό - από την οθωμανική διοίκηση μέχρι ένα μεγάλο μέρος της ανώτατης ιεραρχίας της Εκκλησίας - σε νεωτερισμούς, περιβάλλον. Ατμομηχανή των μεταρρυθμίσεων αυτών αποτέλεσαν φωτισμένοι και αγνοί ιερωμένοι του 17ου και 18ου αιώνα όπως οι Μεθόδιος Ανθρακίτης, Ευγένιος Βούλγαρης και Νικηφόρος Θεοτόκης. Επίσης, ο Κοσμάς ο Αιτωλός όργωνε την ελλαδική ενδοχώρα διδάσκοντας την ελληνική γλώσσα και ιστορία, και την ορθόδοξη πίστη. Από τις ευρωπαϊκές μεγαλουπόλεις, εμβληματικές μορφές ελλήνων λογίων όπως ο Ιώσηπος Μοισιόδαξ, ο Αδαμάντιος Κοραής και ο Ρήγας, με τη συγκινητική βοήθεια και χρηματοδότηση ελλήνων εμπόρων, τύπωναν συνεχώς βιβλία και εξέδιδαν επαναστατικά κείμενα, προσπαθώντας να αφυπνίσουν την ελληνική εθνική συνείδηση. Με αυτόν τον τρόπο, οι ανθρωπιστικές και νεωτερικές ιδέες του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού και της Γαλλικής Επανάστασης διαχύθηκαν σταδιακά σε ολόκληρη την ελληνική χερσόνησο, ‘ανανοηματοδοτημένες’ όμως με ένα ριζοσπαστικό, εθνικοαπελευθερωτικό περιεχόμενο, που άγγιζε την καρδιά και την ψυχή των Ελλήνων. Οι αγράμματοι μέχρι πρότινος ραγιάδες, άρχισαν να συνειδητοποιούν το κοινό τους ιστορικό παρελθόν, ονειρευόμενοι το κοινό τους ελεύθερο μέλλον.
Συμπερασματικά, η Ελληνική Επανάσταση ήταν το έμπρακτο και ποθούμενο αποτέλεσμα μιας μακροχρόνιας και επίπονης προσπάθειας εγγράμματων ανθρώπων, οι οποίοι, αντιμετωπίζοντας πολλών ειδών κινδύνους, επαναστάτησαν πρώτοι εναντίον της αμάθειας και της δουλικής αντίληψης. Η Επανάσταση του 1821 προήλθε μέσα από έναν ‘υπόγειο’ συνδυασμό εκπαιδευτικής ανάτασης και ιδεολογικών ζυμώσεων που έλαβε χώρα κατά τις προεπαναστατικές δεκαετίες στον ελληνικό χώρο, με έναν αργό και εξελικτικό ρυθμό. Αυτό, βεβαιότατα, αποτελεί και μία εξήγηση της μεγάλης ταχύτητας με την οποία οι Έλληνες συνέταξαν, αμέσως μετά την έκρηξη της Επανάστασης, τα πρώτα τους Συντάγματα, αφού πολλοί από αυτούς, στρατιωτικοί και πολιτικοί, ήταν γνώστες των πολιτικών και πολιτειακών αρχών ενός δημοκρατικού και φιλελεύθερου κράτους, και άρα μπορούσαν να συζητήσουν και να καταλήξουν επ’ αυτών. Για να ερμηνεύσουμε στην ολότητά της την Ελληνική Επανάσταση του 1821, οφείλουμε να γνωρίζουμε την πνευματική και ιδεολογική προπαρασκευή της.
*Ηλίας Σελίμης, Δάσκαλος MSc, MBA, Φοιτητής (Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, ΕΚΠΑ).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου