Ο φόβος είναι ένα συναίσθημα, ένας μηχανισμός προστατευτικού χαρακτήρα, που το έχουν οι άνθρωποι από τη φύση τους προκειμένου να αποφύγουν κάποιον κίνδυνο και να επιβιώσουν. Ο «φόβος του λάθους» όμως, αποτελεί εξίσου έμφυτο συναίσθημα ή είναι επίκτητο;
Ως μαθητής θυμάμαι ορισμένους δασκάλους που με υποτιμητικό ύφος σχολίαζαν τις «λάθος απαντήσεις» και τις «χαζές ερωτήσεις» των συμμαθητών μου απορρίπτοντας κάθε προσπάθειά τους και ορίζοντάς την ως «ανεπιτυχή» ή «αποτυχημένη». Το ακόμα χειρότερο ήταν ότι απολάμβαναν «τα μαργαριτάρια» των μαθητών τους και δεν δίσταζαν να τα ανακαλούν στη μνήμη τους και να τα χρησιμοποιούν ως ανέκδοτα στην τάξη. Έτσι, άρχισα και εγώ να φοβάμαι να κάνω λάθος και σταδιακά έπαψα να συμμετέχω στη μαθησιακή διαδικασία, χρησιμοποιώντας την αποχή μου ως άμυνα στην πιθανή αποδοκιμασία του εκπαιδευτικού.
Η στάση μιας μερίδας εκπαιδευτικών να ψάχνουν «αποδιοπομπαίους τράγους» για την απόδοση ευθυνών προς τις χαμηλές επιδόσεις των μαθητών και να αποδοκιμάζουν τις αποτυχημένες προσπάθειες τους να απαντήσουν στις ερωτήσεις είναι ένας από τους κύριους παράγοντες που παράγουν τον «φόβο του λάθους». Όμως, ο φόβος του λάθους συνεχίζει να διακατέχει και να καταλαμβάνει την ψυχή του ατόμου στα μετέπειτα στάδια της ζωής του και μετατρέπεται σε αναπόσπαστο κομμάτι της προσωπικότητας του. Έλλειψη ρίσκων και απουσία αξιοποίησης ευκαιριών λόγω πιθανής αποτυχίας, δυσκολία λήψης αποφάσεων, και υπερβολική σκέψη είναι κάποιες από τις αναρίθμητες επιπτώσεις αυτού του φόβου.
Η παιδαγωγική επιστήμη υποστηρίζει πως τα παιδιά δεν φοβούνται να κάνουν λάθος. Ο φόβος του λάθους αποτελεί ένα κοινωνικό κατασκεύασμα που έχει προσλάβει τεράστιες διαστάσεις και περιορίζει το άτομο από πληθώρα δραστηριοτήτων. Ένας παιδαγωγός οφείλει να διδάσκει στον μαθητή την παιδαγωγική διάσταση του λάθους κατά τη μαθησιακή διαδικασία ως ένα βήμα αυτοβελτίωσης. Το λάθος είναι ο πυλώνας της διαδικασίας της μάθησης, αποτελεί την κορωνίδα για την επίτευξη του παιδαγωγικού στόχου της κατάκτησης της γνώσης. «Τα λάθη που κάνει κάποιος είναι ο δρόμος του για την ανακάλυψη.» (James Joyce)
Παρ’ όλα αυτά η τάση ορισμένων εκπαιδευτικών να διαπομπεύουν τις αποτυχημένες προσπάθειες των παιδιών όταν κάνουν λάθος, να αναφέρονται σε «σχολικά μαργαριτάρια» και να περιγελούν τον μαθητή μπροστά σε όλη την τάξη γι’ αυτό που είπε αντί να αναδεικνύουν την σπουδαιότητα του λάθος οδηγούν ασυνείδητα στην εμφύσηση του φόβου του λάθους στον μαθητή.
Για ένα άτομο που βρίσκεται στη μέση παιδική ηλικία, η μάθηση από μόνη της παρουσιάζεται ως υποχρέωση, ως κάτι που «πρέπει» να κάνει για να ανταπεξέλθει στις προσδοκίες της οικογένειας και κατ’ επέκταση της κοινωνίας. Αυτός ο καταναγκαστικός χαρακτήρας της μάθησης, σε συνδυασμό με την ανάπτυξη του συναισθήματος του φόβου -σε περίπτωση αποτυχίας και λάθους- διαρρηγνύει κάθε πιθανότητα να προσεγγίσει τη μάθηση ως μια σημαντική διαδικασία που εξευγενίζει τον συναισθηματικό του κόσμο και διαμορφώνει την ικανότητα της πολυπρισματικής θέασης και ερμηνείας των γεγονότων.
Τα παιδιά δεν φοβούνται να κάνουνε λάθος και αποτελεί αδήριτη ανάγκη και χρέος μας να μην αφήσουμε αυτόν τον φόβο να αφομοιωθεί στις προσωπικότητες των παιδιών. Μόνο έτσι θα μπορέσουν να αξιοποιηθούν τα ταλέντα των ανθρώπων χωρίς ενδοιασμούς και αμφιβολίες και να διαμορφωθούν προσωπικότητες με ισχυρή βούληση να ασχοληθούν με αντικείμενα που ανταποκρίνονται στις κλίσεις, τις ροπές και τα ενδιαφέροντα τους.
Αναστάσιος Κοπελίτης, σπουδαστής του Παιδαγωγικού τμήματος δημοτικής εκπαίδευσης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκη
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου