13.08.2025 - 10:24
Η συζήτηση για τη σημαντικότητα του μεγέθους του αριθμού μαθητών σε κάθε τάξη ή, διαφορετικά διατυπωμένο, της αναλογίας μαθητών – εκπαιδευτικού, είναι πολυετής και πολυεπίπεδη, αφορώντας όχι μόνο στην εκπαιδευτική του, αλλά και στην κοινωνικοοικονομική του διάσταση.
Η συζήτηση αυτή φαίνεται να εκτυλίσσεται σε δύο «στρατόπεδα»: αυτού, που επιχειρηματολογεί υπέρ της σημαντικότητας του αριθμού μαθητών σε μία τάξη και του άλλου, που υποστηρίζει ότι δεν αποτελεί ο αριθμός μαθητών σε μία τάξη ειδοποιό χαρακτηριστικό της μαθητικής επίδοσης.
Η διεθνής έρευνα γέρνει φανερά υπέρ της σημαντικότητας του αριθμού μαθητών στην τάξη ως καθοριστικού παράγοντα διαμόρφωσης της επίδοσής τους.
Τα οφέλη από τον μικρό αριθμό μαθητών σε μία τάξη φαίνεται πως μπορούν να προσμετρηθούν, σε γενικές γραμμές, όπως παρακάτω τους[i]:
- Ο εκπαιδευτικός μπορεί να αφιερώσει περισσότερο χρόνο σε κάθε μαθητή, κατανοώντας καλύτερα τις δυσκολίες και τις ανάγκες του.
- Δημιουργούνται καλύτερες συνθήκες για συζητήσεις, ερωτήσεις και άμεση ανατροφοδότηση μεταξύ μαθητών και εκπαιδευτικού.
- Είναι ευκολότερο για τον εκπαιδευτικό να διατηρεί την τάξη του υπό έλεγχο και να διασφαλίζει την συγκέντρωση και την συμμετοχικότητα των μαθητών του.
- Η εργασία με λιγότερους μαθητές είναι πολύ πιθανόν να οδηγήσει στην δημιουργία μιας υγιούς σχέσης καθοδήγησης με τον καθένα μαθητή. Στο πλαίσιο αυτό, ο εκπαιδευτικός μπορεί ευκολότερα και αποτελεσματικότερα να προσαρμόσει τις μεθόδους διδασκαλίας του, ώστε να ταιριάζουν με το στυλ μάθησης των μαθητών του, γεγονός που είναι πολύ δυσκολότερο να επιτευχθεί σε μια τάξη μεγαλύτερης αναλογίας μαθητών – εκπαιδευτικού.
- Μια τάξη με μεγαλύτερη αναλογία μαθητών – εκπαιδευτικού μπορεί να οδηγήσει σε επαγγελματική εξουθένωση, αφού οι εκπαιδευτικοί έχουν περισσότερους μαθητές και λιγότερο χρόνο υποστήριξης των μαθησιακών – και κοινωνικοσυναισθηματικών – αναγκών των μαθητών τους.
Προφανώς, τα οφέλη των μικρότερων, σε αριθμό μαθητών, τάξεων, δεν είναι «οριζόντια» για κάθε τάξη και κάθε πληθυσμό. Όμως, έχει δειχθεί ότι οι μαθητές από φτωχά οικογενειακά περιβάλλοντα, μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες, μαθητές μειονοτήτων λαμβάνουν τα μεγαλύτερα οφέλη από τις, μικρού αριθμητικού μεγέθους, τάξεις[ii].
Ο «καθαρός» χρόνος διδασκαλίας φαίνεται να έχει μια ισχυρή, αντιστρόφως ανάλογη, σχέση με τον αριθμό των μαθητών σε μια τάξη, αφού, κατά μέσο όρο οι εκπαιδευτικοί χρησιμοποιούν το 13% κάθε διδακτικής ώρας προκειμένου να «επιβάλλουν την τάξη» στην αίθουσα διδασκαλίας, ώστε να πραγματοποιηθεί απρόσκοπτα η μαθησιακή διαδικασία[iii]. Είναι φανερό πως μεγαλύτερος αριθμός μαθητών σε μια τάξη συνεπάγεται αύξηση του απαραίτητου, για την κατάλληλη διαμόρφωση του κλίματος στην τάξη, χρόνου και, επομένως, μείωση του «καθαρού» διδακτικού χρόνου.
Όσο σημαντικός είναι ο θετικός αντίκτυπος της μικρής αναλογίας μαθητών – εκπαιδευτικού για τους μαθητές, τόσο είναι και για τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς, αφού η αναλογία αυτή έχει ως αποτέλεσμα την πρόσληψη αυξημένης ικανοποίησης από την εργασία, γεγονός που, με τη σειρά του, λειτουργεί αδιαμφισβήτητα υπέρ της συνολικής ποιότητας της παρεχόμενης εκπαίδευσης.
Δεν είναι λίγοι εκείνοι που υποστηρίζουν ότι ένας, καλά προετοιμασμένος, εκπαιδευτικός θα πρέπει να είναι ικανός να καλύψει τα μαθήματα και τις διδακτικές δραστηριότητες, ανεξάρτητα του αριθμού των μαθητών της τάξης του. Στο σημείο αυτό, θα πρέπει να γίνει ξεκάθαρη διάκριση μεταξύ της μετάδοσης γνώσεων και της ανάπτυξης δεξιοτήτων. Πράγματι, η μετάδοση γνώσεων, ως μονομερής διαδικασία, μπορεί να πραγματοποιηθεί αποτελεσματικά και σε σημαντικό βαθμό ανεξάρτητα του αριθμού των μαθητών της τάξη, αφού, ουσιαστικά, πρόκειται για μετάδοση πληροφοριών. Όσον αφορά όμως στην ανάπτυξη δεξιοτήτων, η διαδικασία αυτή, η οποία απαιτεί την γόνιμη συνεργασία και την αλληλεπίδραση μεταξύ εκπαιδευτικού και μαθητή, είναι ιδιαίτερα απαιτητική και, προφανώς, η ποιότητά της καθορίζεται από τον χρόνο που μπορεί να διαθέσει ο εκπαιδευτικός σε κάθε μαθητή του.
Η ανάπτυξη δεξιοτήτων αφορά σε μια απαιτητική διαδικασία, η οποία θα οδηγήσει στην ανάπτυξη σημαντικών χαρακτηριστικών για τον κάθε μαθητή: της συναισθηματικής νοημοσύνης, της δημιουργικότητας, της αντίληψης, της επικοινωνίας, της ομαδικής εργασίας, της διαπραγμάτευσης. Πρόκειται για δεξιότητες που βρίσκονται ψηλά στην ατζέντα των εργοδοτών[iv].
Στο επιχείρημα ότι οι, μικρότερου αριθμητικού μεγέθους, τάξεις αυξάνουν το οικονομικό κόστος, αφού απαιτούνται περισσότεροι χώροι και περισσότεροι εκπαιδευτικοί, η έρευνα αντιτείνει ότι οι τάξεις αυτές διασφαλίζουν πως μειώνεται σημαντικά ο αριθμός των μαθητών που εγκαταλείπουν το σχολείο, ενώ και τα αποτελέσματα αυτών που συνεχίζουν την εκπαιδευτική τους διαδρομή αποτελούν απόδειξη πως οι μικρού αριθμητικού μεγέθους τάξεις τελικά κοστίζουν στην κοινωνία λιγότερο[v]. Τα δεδομένα ερευνών δείχνουν ότι η αύξηση του μεγέθους της τάξης θα επηρεάσει αρνητικά όχι μόνο τις βαθμολογικές επιδόσεις των μαθητών βραχυπρόθεσμα στις εξετάσεις, αλλά και τον μακροπρόθεσμο σχηματισμό του ανθρώπινου κεφαλαίου τους. Με άλλα λόγια, τα χρήματα που σήμερα εξοικονομούνται με την αύξηση του μεγέθους των τάξεων θα οδηγήσουν σε σημαντικότερο κοινωνικό και οικονομικό κόστος στο μέλλον.
Ακόμη, το μέγεθος της τάξης φαίνεται να αποτελεί σημαντικό παράγοντα στην δόμηση εμπιστοσύνης στο δημόσιο σχολείο. Διεθνείς έρευνες δείχνουν ότι δεν είναι οι υψηλές βαθμολογίες που αποτελούν για τους γονείς τον πρώτιστο λόγο επιλογής ενός σχολείου, αλλά το μικρότερο μέγεθος των τάξεων και η περισσότερη ατομική προσοχή για το παιδί. Οι λόγοι αυτοί συμπληρώνονται από την καλύτερη πειθαρχία των μαθητών, το καλύτερο μαθησιακό περιβάλλον και την βελτιωμένη ασφάλεια των μαθητών, τα οποία, επίσης, επηρεάζονται από το μέγεθος της τάξης[vi].
Οι ερευνητές κάνουν, πλέον, λόγο ξεκάθαρα ότι με όλα τα άλλα δεδομένα ίσα, η αύξηση του μεγέθους των τάξεων λειτουργεί επιβαρυντικά όχι μόνο στις βραχυπρόθεσμες, αλλά και στις μακροπρόθεσμες επιδόσεις των μαθητών[vii].
Τα παραπάνω, γράφονται ως αντίλογος στην εύκολη λύση της αύξησης του αριθμού των μαθητών μιας τάξης, όταν η κοινωνική πίεση απαιτεί την ικανοποίηση του δίκαιου και εύλογου αιτήματός της τα παιδιά να έχουν την δυνατότητα να σπουδάσουν στο σχολείο που έχουν επιλέξει ή – και – που θα τους οδηγήσει στις επαγγελματικές τους επιλογές. Στην πίεση αυτή, ως εκτονωτική βαλβίδα, εύκολα ανασύρεται η επιλογή της δυνατότητας της αύξησης του αριθμού μαθητών σε μια τάξη. Προφανώς, πρόκειται για εύκολη μα και πρόχειρη λύση, τα αποτελέσματα της οποίας θα έρθουν αρκετά αργότερα, ως δυσάρεστη απάντηση στην επιλογή αυτή.
Εφόσον η μακροχρόνια συμμετοχή σε τάξεις μικρού αριθμητικού μεγέθους, σε συνδυασμό με τον προσεκτικό σχεδιασμό και την επαρκή χρηματοδότηση δημιουργεί σημαντικά πλεονεκτήματα για τους μαθητές[viii], μένει στην Πολιτεία να εστιάσει στην αύξηση του αριθμού των αιθουσών με την παράλληλη μείωση του μέγιστου αριθμού των μαθητών και στη διαμόρφωση των κατάλληλων συνθηκών σε κάθε σχολικό χώρο ως την βέλτιστη επιλογή. Επιλογή, η οποία θα λειτουργήσει με σαφή θετικά αποτελέσματα για τους μαθητές και τις οικογένειές τους, ενώ θα προσφέρει την δυνατότητα επίτευξης βέλτιστων αποτελεσμάτων στον κοινωνικοοοικονομικό τομέα.
Δύο ερευνητές, γράφοντας για την σημαντικότητα του αριθμού των μαθητών σε μια τάξη στις ΗΠΑ, καταλήγουν:
«Πολλά από τα άτομα που οδηγούν την εκπαιδευτική πολιτική σε αυτή τη χώρα ... έστειλαν τα δικά τους παιδιά σε πλουσιοπάροχα χρηματοδοτούμενα ιδιωτικά σχολεία, όπου το μέγεθος των τάξεων ήταν 16 ή λιγότερο, και παρόλα αυτά συνεχίζουν να επιμένουν ότι οι πόροι, η δίκαιη χρηματοδότηση και το μέγεθος της τάξης δεν έχουν σημασία – όταν όλα τα στοιχεία δείχνουν το αντίθετο»[ix].
[i] a) Zyngier, D. (2016). The Importance of Class Size. Education International. The Importance of Class Size, b) Schanzenbach, D.W. (2014). Does Class Size Matter? Boulder, CO: National Education Policy
Center. Retrieved 12 August 2025 from Does Class Size Matter? | National Education Policy Center
[ii] a) NCTE. (2014). Why Class Size Matters Today? Why Class Size Matters Today - National Council of Teachers of English, b) Schanzenbach, D.W. (2014). ό.π., c) Chingos, M. M., & Whitehurst, G. J. (2011). Class size: What research says and what it means for state policy. Washington, DC: Brookings Institute. Retrieved June, 5, 2016. https://www.brookings.edu/articles/class-size-what-research-says-and-what-it-means-for-state-policy/
Center. Retrieved 12 August 2025 from Does Class Size Matter? | National Education Policy Center
[iii] OECD (2014), TALIS 2013 Results: An International Perspective on Teaching and Learning, TALIS, OECD Publishing, Paris, https://doi.org/10.1787/9789264196261-en.
[iv] García-Bullé, S. (2019). Population and effectiveness in the classroom, how many students are too many? Institute for the Future of Education. Retrieved 10 August 2025 from Population and effectiveness in the classroom, how many students are too many? | Observatory - Institute for the Future of Education, b) Θάνος, Ι. & Καπουτσής, Η. (2024). Το μέλλον της εργασίας & των δεξιοτήτων στην Ελλάδα 2024-2030. Αθήνα.
Ειδική Γραμματεία Μακροπρόθεσμου Σχεδιασμού. Ελληνική Δημοκρατία.
[v] Eδεικτικά: a) Schanzenbach, D. W. ό.π., b) Wilde, E. T., Finn, J., Johnson, G., & Muennig, P. (2011). The effect of class size in grades K-3 on adult earnings, employment, and disability status: evidence from a multi-center randomized controlled trial. Journal of health care for the poor and underserved, 22(4), 1424–1435. https://doi.org/10.1353/hpu.2011.0148 , c) Dynarski, S., Hyman, J., & Schanzenbach, D. W. (2013). Experimental evidence on the effect of childhood investments on postsecondary attainment and degree completion. Journal of policy Analysis and management, 32(4), 692-717. https://psycnet.apa.org/doi/10.1002/pam.21715, d) Fredriksson, P., Öckert, B., & Oosterbeek, H. (2013). Long-term effects of class size. The Quarterly journal of economics, 128(1), 249-285. https://doi.org/10.1093/qje/qjs048, e) De Giorgi, G., Pellizzari, M., & Woolston, W. G. (2012). Class size and class heterogeneity. Journal of the European Economic Association, 10(4), 795-830. https://citeseerx.ist.psu.edu/document?repid=rep1&type=pdf&doi=357fd7d6d7a2374919ca98d5c01fce1b3610ce84
[vi] Kelly, J., & Scafidi, J. (2013). More Than Scores: An Analysis of How and Why Parents Choose Schools. https://www.edchoice.org/wp-content/uploads/2015/07/More-Than-Scores.pdf
[vii] Schanzenbach, D. W. ό.π.
[viii] Στο ίδιο.
[ix] Jennings, J. L., Haimson, L. (2009). High school discharges revisited: Trends in New York City’s discharge rates 2000-2007. https://classsizematters.org/wp-content/uploads/2011/04/High_School_Discharge_Report_FINAL.pdf
Alfavita Newsroom